آسیب های تلفن همراه (۲)

یکی از آسیب های جدی تلفن همراه، برداشته شدن حریم ها و دسترسی راحت دختران نوجوان و جوان به انواع اطلاعاتی است که می تواند او را در معرض خطر قرار دهد. دختری که در این دوره سنی به آرامش و تمرکز، بیش از هر چیز دیگری نیازمند است. با دسترسی به انواع عکس ها، فیلم ها، کلیپ های نامناسب، موسیقی های حرام و دیگر نمونه های آن، مهار خویش را از دست می دهد و به تدریج آماده فرو افتادن در گرداب تباهی می شود. وقتی نوجوان بدون برخورداری از توان مهار خویش و غرایز با صحنه های تحریک کننده روبرو می شود. آسیب هایی چون خودارضایی، روابط جنسی پنهان و دیگر انحرافات غریزی و اخلاقی در او آغاز می شود. انتقال اطلاعات امری مطلوب محسوب می شود اما نمی توان نقش محدودیت های منطقی برای کودکان و نوجوان را نادیده گرفت، در حالی که انتقال اطلاعات از طریق تلفن همراه، تقریباً هیچ محدودیتی نمی شناسد و قابلیت های فنی دیگری، نظیر درگاه مادون قرمز، بلوتوث، و پیام تصویری و…، که در گوشی ها تعبیه شده اند، اندیشه ایجاد با اعمال هر محدودیتی را عقیم می سازد. در چنین شرایطی، افراد در معرض اطلاعات قرار می گیرند که قدرت تشخیص خوب و بد آن را ندارند یا در حالت عمومی تر، حداقل یا اخلاق فردی و اجتماعی ناسازگار است. در جریان این تبادل اطلاعات فراگیر که مانند موجی، جامعه را درگیر می کند کودکان و نوجوان، بیش از دیگران در معرض آسیب قرار دارند و بالطبع اطلاعات نامناسبی دریافت می کنند که نظام ارزشی رو به شکل گیری آنان را مخدوش می کند. به همین دلیل، بزرگسالان و سالمندان تنها به جنبه ارتباطی گوشی های تلفن همراه توجه دارند و انواع ساده و قدیمی آن را تهیه می کنند و در مقابل، جوان ترها و نوجوانان به انواع جدیدی توجه دارند که قابلیت های ارتباطی و اطلاعاتی ویژه ای در اختیارشان می گذارند. البته گذاشتن قفل و رمز ورود برای گوشی تلفن همراه در میان کاربران کم سن و سال، رایج تر است.

کاهش مهارت های ارتباطی

استفاده از تلفن در مقطعی از زمان، شیوه ای برای پز دادن و نوعی مد محسوب می شد و بالطبع رفتاری برجسته و به قول معروف توی چشم بود؛ اما کاربرد عمومی آن میان اقشار مختلف تلفن همراه را از وسیله ای تجملی و شاخص به بازاری کارآمد و ضروری برای امور روزمره تبدیل کرد. برقراری ارتباطات پنهانی و غیر مستقیم از اعتماد به نفس افراد می کاهد و سبب تضعیف مهارت های ارتباطی آنان برای زندگی و حضور در محیط های جمعی می شود. در فرهنگ ما مرسوم است هر حرفی که نمی توان رو در رو و به صورت حضوری به دیگری گفت، از طریق تماس تلفنی بیان می شود. این ضعف فرهنگی است که سهولت و فراگیری استفاده از تلفن همراه، به شدت آن می افزاید صحبت با تلفن همراه در مکان های عمومی آسیب دیگری است که طبق آخرین پژوهش ها، بیش از ۹۰ درصد افراد از آزارهای آن اظهار نارضایتی کرده اند.
صدای زنگ نامناسب، جواب ندادن به تماس ها، صحبت یک باره و با صدای بلند و…، اغلب سبب رنجش دیگران می شود و در قالب ناهنجاری رفتاری قابل بحث و بررسی است. استفاده بیش از اندازه و غیر ضروری از تلفن همراه برای کاربر، استرس و پریشانی ذهنی پدید می آورد. این اختلالات به حدی است که نوعی بیماری روانی و عصبی بر اساس آن تعریف شده است و فرد مبتلا در طول روز چندین بار احساس می کند گوشی تلفن همراهش زنگ می خورد. این مشکل در روان شناسی با عنوان وسواس چک کردن شناخته می شود. پژوهش ها نشان می دهد حداقل دو سوم کاربران به این نوع تیک عصبی دچارند و بیش از ۷۰ درصد کاربران مبتلا، آن را تجربه ای تلخ و حالتی ناخوشایند توصیف می کنند. ارسال بیش از اندازه پیام کوتاه نیز نوعی وسواس و اختلال ذهنی به دنبال دارد که متأسفانه نزد کاربران نوجوان ایرانی بسیار رایج است.

اعتیاد و وابستگی

بسیاری از محققان معتقدند، استفاده از تلفن همراه، سبب شکل گیری نوعی اعتیاد می شود که درست مانند اعتیاد به مواد مخدر، الکل، پرخوری، رابطه غیر اخلاقی، بازی های رایانه ای، اینترنت و…، مخرب است. اعتیاد به استفاده از تلفن همراه در حقیقت تمایل شدید به رفتاری است که انجام می گیرد و احساسی که پس و پیش از آن، به فرد دست می دهد.
معتادان به استفاده از تلفن همراه، از دوستان و خانواده فاصله می گیرند، انزوا طلب می شوند، اولویت های سنی و اجتماعی، نظیر تحصیل و اشتغال را پس می زنند و هنگامی که تلفن همراه در دسترس شان نیست، به آن فکر می کنند و از دوری اش ناراحت هستند.

خاموش بودن تلفن همراه برای افراد معتاد تحمل ناپذیر است و موجب می شود حتی هنگام خواب یا در مواقع خاصی که گوشی تلفن همراه را خاموش می کنند یا در حالت سکوت قرار می دهند به استرس و دل شوره دچار شوند. فرد معتاد نمی تواند از گوشی تلفن همراه خود دور بماند و از هر ترفندی برای استفاده دائمی از آن بهره می جوید. این نوع اعتیاد، فراتر از علاقه وابستگی است و به نوعی جنون در دسترس بودن تبدیل می شود.

امروزه وضعیت استفاده از تلفن همراه در مدارس جامعه، از وجود چنین اعتیادی در میان اقشار نوجوان و محصل حکایت می کند و ورود گوشی به مدارس ممنوع است. اما بسیاری از دانش آموزان سر کلاس درس، گوشی خود را همراه دارند و حتی برای یکدیگر یا دوستان و آشنایان پیامک می فرستند. در حقیقت بعید است کسی با تلفن همراه دوست یا آشنای محصلش تماس بگیرد و متوجه شود، گوشی اش را در خانه گذاشته و به مدرسه رفته است! پریشانی ناشی از اعتیاد به تلفن همراه به گونه ای است که برای فرد استرس دائمی به ارمغان می آورد و چنان که می دانیم. استرس مادر دردها و بیماری هاست.
علاوه بر آن، فرد معتاد از اعتیاد نامعقولش آگاهی می یابد و در مقابل اتهام اعتیاد و وابستگی شدید رفتاری به احساس شرم و تنزل شخصیتی دست می یابد. به طور کلی، می توان ادعا کرد استفاده از تلفن همراه، نوعی هیجان منفی و ویرانگر در پی دارد که با شدت و ضعف متفاوت روحیه، اعصاب و هویت رفتاری و اجتماعی کاربر را تخریب می کند. استفاده دائمی از تلفن همراه و تبدیل این وسیله به ابزاری برای امور روزمره الگوهای جدیدی در رفتارهای اجتماعی پدید می آورد که بخشی از آنها بسیار نامطلوب است و در بلندمدت به آسیب های آشکار رفتاری، منجر می شود.
وابستگی برخی افراد به ویژه جوان ترها به تلفن همراه و هویت کاذب آن، شرایطی را پدید می آورد که برای مثال در مهمانی خانوادگی مشاهده می کنیم، عده ای به جای ارتباط کلامی، از طریق بلوتوث یا پیامک به صحبت با یکدیگر می پردازند یکی برای دیگری تصویر یا متنی ارسال می کند و بلافاصله جواب می گیرد. گاهی تمام وقت مهمانی و با هم بودن، به بررسی محتویات گوشی ها سپری می شود و انگار هیچ کس قصد ندارد از پشت هویت مجازی تلفن همراهش بیرون بیاید و درباره مسائل واقعی و ملموس کار، زندگی و روابط فامیلی و اجتماعی سخن بگوید، با ادامه این روند که حتی دوستی ها، احوال پرسی ها، میان آشنایان، ابزار محبت ها، خواستگاری ها و…، با تلفن همراه یا پیامک انجام می شود. می توان انتظار داشت که نسل های مجازی پرورش یابند که حتی از ساده ترین مهارت های کلامی و رابطه ای بی بهره اند.
انتقال اطلاعات و روابط مجازی در نگاه اول بسیار مطلوب است، اما تبدیل شدن شئون آن به بازیچه و وسیله سرگرمی و وقت گذرانی، آسیبی است که از ضعف های فرهنگ سازی در این حوزه حکایت می کند. نظیر چنین فاجعه ای برای استفاده از اینترنت نیز رخ داده است و ضرورت فرهنگسازی و اطلاع رسانی در حوزه وسایل و امکانات مجازی زندگی را پررنگ تر می سازد.

زمینه سوء استفاده واقع شدن

تلفن همراه مانند هر وسیله الکترونیکی دیگری که امکانات مجازی در اختیار کاربران قرار می دهند. به ابزاری برای سوء استفاده تبدیل می شود و این کاربردهای نادرست در حوزه های متنوعی رخ می دهد و تلاش برای ایجاد ممانعت های قانونی، قضایی، اخلاقی یا اجتماعی در برابر آنها، راه به جایی نمی برد. گویا فناوری و فرصت هایی که برای سوء استفاده پیش روی متخلفان قرار می دهد، همواره یک گام از قوانین بازدارنده جلوتر است و مهم ترین تجربه جامعه ما در این حوزه به سوء استفاده از گوشی های تلفن همراه دوربین دار برای فاش کردن و اشاعه مسائلی مربوط می شود که در عرف و اخلاق جمعی، جزو حریم خصوصی است.
دوربین کوچک تلفن های همراه، هنگامی که با بی دقتی، شیطنت، خصومت و تمایل به انجام تجربه ای تازه به کار گرفته می شود به نشر مسائلی در محیط جامعه می انجامد که با خدشه دار کردن روحیه و اخلاق عمومی، به بحرانی دامنه دار و برانگیختن هیجان یا همدردی آحاد افراد خاتمه می یابد.
تجربه های تلخی از این نوع، در حافظه جمعی ایرانیان ثبت شده است و هنوز هم می توان در صفحه حوادث روزنامه ها از آنها سراغ گرفت. مهمانی ها، جشن های عروسی، اماکن خصوصی و حریم شخصی افراد، از خطر این دوربین های کوچک و ساده در امان نیستند و کار به جایی رسیده است که در برخی محافل، پیش از انجام هر کاری به صورت محترمانه یا با لحنی قاطع، حاضران را از فیلم برداری یا گرفتن عکس یا گوشی های تلفن همراه برحذر می دارند.
آسیب دیگر اینکه بسیاری از افراد نمی دانند حافظه وسایل الکترونیکی از رایانه گرفته تا دوربین عکاسی، MP4، گوشی تلفن همراه و…، حتی پس از شکسته و تخریب شدن، قابل بازیابی است و این حافظه های کوچک و پر محتوا پس از مصرف به پایان رسیدن عمرشان، در هر شرایطی جزو وسایل خصوصی محسوب می شوند و به همین سبب، راه برای سوء استفاده متخلفان و افراد کنجکاو، باز می ماند.
هک تلفن همراه، شیوه دیگری از سوء استفاده است که در چند سال اخیر در جامعه ما رواج یافته است. متأسفانه به سبب وجود برخی نابسامانی های قانونی در حوزه الکترونیک و ارتباطات مجازی، نرم افزارهای هک نیز به فراوانی در بازار و سایت های اینترنتی یافت می شود و چنین وضعیتی، هر کاربری را برای استفاده از آنها با هر قصد و انگیزه ای وسوسه می کند هک تلفن همراه به شیوه های مختلفی صورت می گیرد. سوزاندن سیم کارت، تخریب گوشی، دسترسی به اطلاعات حافظه صورت می گیرد. سوزاندن سیم کارت تخریب گوشی، دسترسی به اطلاعات حافظه تلفن همراه، نشر ویروس های مجازی و…، بخشی از آنها هستند که از طریق خطوط تماس، امکانات نوین مخابراتی یا بلوتوث انجام می شود. دزدیدن اعتبار ریالی از سیم کارت های اعتباری نیز روش جدیدی است که به سادگی صورت می گیرد. دریافت یک پیامک ناشناس حاوی متن، وسوسه برای ارسال همان پیامک به شماره ای خاص برای افزایش اعتبار به صورت رایگان و آخر سر انتقال بخشی از اعتبار فرد گیرنده به فرستنده، روش های دیگری هم برای سوء استفاده مالی از گوشی های تلفن همراه وجود دارد و برخی هکرها با استفاده از نرم افزارهای خاص، هزینه ارسال پیامک یا برقراری تماس خود را به عهده کاربران دیگر می گذارند و از این طریق به نوعی کلاهبرداری می پردازند که به سبب پایین بودن مبلغ ریال برای خسارت دیده، ارزش پیگیری در محاکم قضایی را ندارد. انتشار برخی آمارها درباره استفاده از تلفن همراه که ویژه کاربران ایرانی است نارسایی دیگری را در این حوزه آشکار می کند.
دکتر فراهانی معتقد است «آمارهای تأیید نشده از اختصاص حدود ۷۰ درصد محتوای گوشی ها و فایل های انتقالی به هجویات، طنزهای عامیانه و متون و تصاویر غیراخلاقی حکایت می کند که تحقیقات میدانی نیز چنین رقمی را نشان می دهد و ثابت می کند.
ارسال و دریافت پیامک های اشتباهی نیز دردسرساز است و اغلب از استفاده بی رویه از سرویس پیام کوتاه ناشی می شود. این سرویس ارتباطی در اصل بر ارسال و دریافت متون درباره مسائل ضروری اختصاص دارد، ولی در کشور ما بیشتر برای سرگرمی و تفریح به کار می رود.
طبق آمار رسمی ۸۰ درصد کاربران ایرانی از قابلیت های پیشرفته تلفن همراهشان آگاهی ندارند و اغلب کاربران تنها از ۱۰ درصد قابلیت های گوشی هایشان استفاده می کنند. در جامعه ما، دوربین، حافظه، بلوتوث، و نرم افزارهای بخش فایل صوتی و تصویری، پرکاربردترین امکانات گوشی ها محسوب می شوند و ناگفته پیداست قابلیت های یپشرفته ارتباطی در گوشی ها یا پشتیبانی فنی نمی شوند یا اصلاً طرفدار ندارند و به کار نمی آیند.
در کنار همه این نارسایی ها، استفاده از تلفن همراه با معضل دیگری پیوند می خورد که اگر ویژه جامعه کاربران ایرانی نباشد، حداقل از ضعف های قانونی و فرهنگی در این حوزه حکایت می کند. برای نمونه، استفاده از تلفن همراه حین رانندگی، یکی از دلایل پرشمار تصادفات و ایجاد گره های ترافیکی در معابر شهری محسوب می شود.

آسیب های پزشکی

مضرات پزشکی استفاده از تلفن همراه موضوعی است که نه ثابت شده و نه رد می شود. با این حال، نتایج تحقیقاتی که به تناوب در این باره صورت می گیرد، اصلاً به نفع این وسیله ارتباطی نیست، به طوری که نگرانی های ناشی از اعلام نتایج تحقیقات که چون موجی، اخبار و رسانه ها را در بر می گیرد و در برخی کشورها، نهضت هایی برای اعمال محدودیت استفاده از تلفن همراه برانگیخته است. تا امروز نتایج اغلب تحقیقات، نادیده گرفته یا رد شده اند. با این حال، مضرات پزشکی تلفن همراه برای کودکان و افراد زیر ۱۲ سال و رابطه امواج الکترومغناطیس ناشی از گوشی ها با بروز تومور مغزی، تقریباً اثبات شده است. بر این اساس، در کشورهایی نظیر فرانسه که در این زمینه پیشگام محسوب می شوند، زمزمه هایی مبنی بر ممنوعیت استفاده از تلفن همراه برای کودکان و تبلیغات رسانه ای حوزه به گوش می رسد.
نتیجه برخی تحقیقات، استفاده از تلفن همراه را برای افراد زیر ۲۰ سال، یکی از دلایل بروز آسیب های جدی در بخش های مربوط به شنوایی و بینایی مغز معرفی می کند.

راهکارها

تمام کسانی که در تربیت دختران نقش دارند، مانند والدین، مربیان، مبلغان و مشاوران می توانند در دو زمینه از بروز آسیب های اخلاقی و تربیتی تلفن همراه در نوجوانان جلوگیری کنند. نخست از طریق گفت و گو با نوجوان به صورت فردی یا در قالب حلقه های انس گروهی، آسیب ها را بررسی کنند و با دادن آگاهی لازم به مخاطبان خود، آنها را تا اندازه زیادی از آلوده شدن به زیان های این وسیله مصون دارند. همچنین مربیان می توانند با ارائه پیشنهادهای جدید برای استفاده بهینه از این وسیله ارتباطی به ویژه تغییر نگرش کاربران نوجوان به تلفن همراه به عنوان ابزار ارتباطی نه سرگرمی، و ارائه طرحی برای بهره وری معنوی از تلفن همراه مانند نصب نرم افزارهای دینی، مدیریت پیامک و دیگر جنبه های قابل گفت و گو، آنها را به جهتی مناسب رهنمون شوند.
دوم اینکه با آموزش های لازم به والدین از طریق جلسات کارشناسی یا گفت و گوی فردی، آنها را نسبت به خرید این وسیله برای نوجوان دچار تردید و منع کنند. لازم است والدین تا آنجا که ضرورتی پیش نیامده، تلفن همراه نخرند. در قدم بعدی، با ارائه آموزش های لازم به فرزندان خود و تهیه سیم کارتی به نام خود والد، به عنوان استفاده موقت و به هنگام نیاز و نیز خرید ساده ترین مدل های گوشی، بدون امکانات جانبی، آنها را متقاعد به پذیرش قوانین استفاده از جمله محدودیت های استفاده، ممنوعیت رمزگذاری، داشتن اجازه بازدید از گوشی کنند. خوب است ادبیات گفت و گو با احترام و تکریم نوجوان همراه باشد و پدر و مادر، این اقدام را گامی جهت تقویت آرامش، مدیریت موفقیت و علاقه به رشد نوجوان معرفی کنند، به فرصتی برای اظهار قدرت و نبرد میان والدین و فرزند نوجوان. همچنین فضا نباید به سمت بی اعتمادی و سوء ظن پیش رود. والدین در کنار صمیمت وافری که با فرزندان خود دارند و آنها را در مسیر پیشرفت یا خرید دیگر لوازم مورد نیاز حمایت می کنند، درباره تلفن همراه هم لازم است دلایل قانع کننده ای ارائه کنند.
نکته قابل توجه دیگر است که خود والدین هم با الگو شدن و پرهیز از ارتباط افراطی با تلفن همراه، می توانند بی اهمیتی و استفاده صحیح از آن را آموزش دهند. همه این نکات فرعی محسوب می شوند و اقدامات جانبی اند. اقدام اصلی والدین، آموزش خدا محوری و تربیت صحیحی است که فرزند خود را از حریم گناه دور سازند و در خلوت های خویش، خداوند را حاضر و ناظر خویش بداند. همچنین با پایه ریزی خویشتن داری در فرزندان از همان سنین کودکی می توان امید داشت که توان مقاومت در برابر وسوسه های متنوع در سنین نوجوانی ارتقا یابد.
منبع: حسینی ایمنی، سید علی؛ اشارات، قم: مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما، تابستان ۱۳۹۱.

درباره admin